Crna Gora izmedju Zakona o slobodi veroispovesti i Temeljnog ugovora

­Politička nestabilnost Crne Gore, koja se nastavlja pokušajem formiranja treće vlade u poslednje dve godine, formalno se kreće izmedju dva dokumenta kojima se pitanje crkvene imovine tretira kao pitanje crnogorskog državnog suvereniteta prvog reda. Jer, nije reč o imovini bilo koje verske zajednice nego – pravo u centar – Srpske pravoslavne crkve.

Sem pitanja crkvene imovine, političku nestabilnost u Crnoj Gori odredjuje i pitanje sadašnje i buduće uloge Demokratske partije socijalista u institucionalnom političkom životu Crne Gore.

Nije neobično i neočekivano što se ova dva pola crnogorske političke krize medjusobno doživljavaju kao pretnja.

Parlamentarni izbori u Crnoj Gori od 30.avgusta 2020.godine održani su u atmosferi vrenja izazvanog Zakonom o slobodi verskih zajednica koji je stupio na snagu 8.januara 2020.godine.

Pitanje imovine Srpske pravoslavne crkve tim je zakonom tretirano na način, koji podršku nije dobio ni na Zapadu, koji inače podržava gard odnos Podgorice prema srpskom političkom elementu.

Imovina verskih zajednica tim je Zakonom tretirana na sledeći način :

Član 62

„Vjerski objekti i zemljište koje koriste vjerske zajednice na teritoriji Crne Gore koji su izgradjeni, odnosno pribavljeni iz javnih prihoda države ili su bili u državnoj svojini do 1.decembra 1918.godine i za koje ne postoji dokaz o pravu svojine vjerskih zajednica, kao kulturna baština Crne Gore, državna su svojina.

Vjerski objekti koji su izgradjeni na teritoriji Crne Gore zajedničkim ulaganjima gradjana do 1.decembra 1918.godine za koje ne postoje dokazi o pravu svojine, kao kulturna baština Crne Gore, državna su svojina.

U pogledu postojanja dokaza o činjenicama, iz stava 1 i 2 ovog člana, primijeniće se dokazna sredstva i pravila dokazivanja u skladu sa Zakonom o upravnom postupku i supsidijarno Zakonom o parničnom postupku“.

Član 63

„Organ uprave nadležan za poslove imovine dužan je da u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona, utvrdi vjerske objekte i zemljište, koji su u smislu člana 62 ovog zakona državna svojina, izvrši njihov popis i podnese zahtjev za upis prava državne svojine na nepokretnostima u katastar nepokretnosti.

Organ uprave za poslove katastra dužan je da upis zahtjeva iz stava 1 ovog člana izvrši u roku od 15 dana od dana podnošenja zahtjeva, o čemu bez odlaganja obavještava versku zajednicu, koja koristi objekte i zemljište iz ovog člana“.

Član 64

„Po pravosnažnosti odluke kojom se vrši upis prava državne svojine u katastar nepokretnosti u skladu sa članom 62 stav 1 i 2 ovog zakona, vjerska zajednica nastavlja sa korišćenjem objekata i zemljišta, koji su predmet upisa do odluke državnih organa nadležnih za odlučivanje o državini, korišćenju i raspolaganju ovim objektima i zemljištem „.

Tenzije oko Zakona o slobodi veroispovesti obeležile su redovne parlamentarne izbore, koji su u Crnoj Gori održani 30.avgusta, i na koje su jako i otvoreno  uticali ključni sveštenici Mitropolije crnogorsko – primorske i eparhija SPC u Crnoj Gori.

Koalicija „Za budućnost Crne Gore“, čija okosnica je bio prosrpski Demokratski front, uživala je otvorenu podršku Srpske pravoslavne crkve, a kasnije se ispostavilo da su crkveni velikodostojnici odlučivali i o ključnim kadrovskim rešenjima.

Čak 16 stranaka okupljenih u tri koalicije, kojima je zajednički bio stav „sa DPSom nikad“, uspele su da osvoje minimalnu većinu od 41 poslaničkog mesta u parlamentu koji broji 81 poslaničko mesto.

Ta je većina početkom decembra 2020.godina izabrala vladu mladih eksperata, uglavnom bliskih SPC, na čelu sa sa profesorom Mašinskog fakulteta i dokazanim vernikom SPC Zdravkom Krivokapićem. Prvi put od 1989.godine jednu crnogorsku vladu nije pravila Demokratska partija socijalista.

Izborom vlade medjunarodnoj zajednici je učinjen dvostruki plezir : iz nje je istisnuta najjača stranka vladajuće koalicije prosrpski Demokratski front, a odlučujuću poziciju je dobio lider gradjanske koalicije „Crno na bijelo“ Dritan Abazović.To se desilo pošto je Crna Gora na sahrani mitropolita Amfilohija Radovića početkom novembra, usred korona pandemije, pokazala da je od moderne gradjanske države i njene elementarne higijene, udaljena par svetlosnih godina.

U svakom slučaju, borba protiv kriminala, korupcije i mafije bila je medju ključnim proklamovanim ciljevima prve vlade Crne Gore bez Milovih socijalista.

Krajem decembra 2020.godine, vladina većina je usvojila dva amandmana Abazovićevog Gradjanskog pokreta URA na Zakon o slobodi veroispovesti, sporni zakonski članovi su izbrisani, a imovina upisana na Mitropoliju crnogorsko-primorsku i eparhije SPC u Crnoj Gori ostala je u njihovom posedu. Država, ukoliko pretenduje da je ta imovina njena, upućena je na parnični postupak!

Vlada Zdravka Krivokapića trajala je 14 meseci, tokom kojih se često postavljalo pitanje ko je u stvari podržava, kad je predsednik vlade  Krivokapić optužio potpredsednika vlade Abazovića da je povezan sa narko-dilerima, a potpredsednik vlade Abazović predsednika vlade Krivokapića da je povezan sa onima koji švercuju cigarete.

Istog dana 19.januara 2022.godine, ime potpredsednika vlade Abazovića bilo je na  čelu liste   31 poslanika, njih 16 iz Demokratske partije socijalista, koji su Skupštini Crne Gore podneli inicijativu za smenu premijera Krivokapića, a malo kasnije je narečeni Krivokapić Skupštini predložio razrešenje svog potpredsednika Abazovića.

Glasovima poslanika  koalicije „Crno na bijelo“ (4), Demokratske partije socijalista i ostale opozicije – ukupno 43 glasa, 4.februara je pala vlada Zdravka Krivokapića.

Dritan Abazović je 28.aprila 2022.godine izabran za crnogorskog premijera na čelu manjinske vlade, koju je podržalo 45 poslanika :16 poslanika stranaka koje čine vladu (URA, Socijalistička narodna partija, Socijaldemokratska partija i nacionalne stranke Albanaca, Bošnjaka i Hrvata) , ali i 29 poslanika Demokratske partije socijalista, koja direktno ne učestvuje u vladi.

Premijer manjinske vlade Dritan Abazović 3.avgusta 2022.godine potpisao je Temeljni ugovor s patrijarhom Srpske pravoslavne crkve Porfirijem i izgubio podršku Demokratske partije socijalista i Socijaldemokratske partije.

Pitanje crkvene imovine Temeljnim ugovorom potpisanim izmedju Vlade Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve rešeno je na sledeći način :

Član 7

„Država jamči Crkvi slobodu bogosluženja, vjerskih obreda i ostalih vjerskih i humanitarnih djelatnosti. Bogosluženje, vjerski obredi i ostale vjerske delatnosti se obavljaju u hramovima, drugim zgradama, na grobljima i prostorima u crkvenoj svojini, kao i na javnim mjestima, otvorenim prostorima i mjestima vezanim za značajne istorijske dogadjaje i ličnosti.

Država jamči Crkvi nepovredivost svojine i državine na manastirima, hramovima, zgradama i drugim nepokretnostima i prostorima u njenom vlasništvu, u skladu sa pravnim poretkom države.

Država se obavezuje da u skladu sa sopstvenim pravnim poretkom, izvrši uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti u vlasništvu Mitropolije crnogorsko – primorske, Eparhije budimljansko – nikšićke, Eparhije mileševske, Eparhije zahumsko – hercegovačke i njihovih crkveno-pravnih lica kojima pripadaju.

Samo zbog izuzetnih razloga i sa izričitim pristankom crkvenih vlasti, objekti i prostori iz stava 3 ovog člana mogu biti korišćeni u druge svrhe.

U objektima i prostorima iz stava 3 ovog člana državni organi ne mogu preduzimati bezbjednosne mjere bez prethodnog odobrenja nadležnih crkvenih organa osim u slučajevima kada to nalažu razlozi hitnosti zaštite života i zdravlja ljudi.

Prilikom održavanja bogosluženja ili vjerskih obreda na javnim mjestima i otvorenim prostorima (litije, hodočašća i slični crkveni obredi) nadležne crkvene vlasti će blagovremeno obavijestiti državne organe koji će osigurati javni red i bezbjednost ljudi i imovine“.

Član 11

„Crkva i crkveno – pravna lica imaju pravo da nasljedjuju, kupuju, posjeduju, koriste i otudjuju pokretna i nepokretna dobra, kao i da stiču i otudjuju imovinu, obavljaju privredne i druge delatnosti prema odredbama pravoslavnog kanonskog prava i Ustava SPC, a u skladu sa pravnim poretkom države.

U slučajevima premeštaja, iznošenja iz države ili otudjenja dobara koja predstavljaju kulturnu baštinu države, a na kojima pravo svojine ima crkva primjenjuju se odredbe zakona kojim se uredjuje zaštita kulturnih dobara.

Crkva može osnivati zadužbine i fondacije prema odredbama pravoslavnog kanonskog prava i Ustava, a u skladu s pravnim poretkom države“.

Član 12

„Restitucija pokretnih i nepoketnih crkvenih dobara, oduzetih ili nacionalizovanih bez pravične naknade, biće izvršena u skladu sa zakonom koji će uredjivati materiju restitucije  u Crnoj Gori uz prethodni dogovor s  nadležnim crkvenim vlastima.

Strane ugovornice su saglasne da je pitanje iz stava 1 ovog člana potrebno regulisati u razumnom roku.

Nepokretnu i pokretnu imovinu, koja treba  da bude vraćena Crkvi u vlasništvo ili za koju će država obezbijediti pravičnu naknadu, utvrdiće Mjesovita komisija sastavljena od predstavnika strana ugovornica“.

Manjinska vlada Dritana Abazovića trajala je od 28.aprila do 20.avgusta 2022.godine.

Inicijativu za izglasavanje nepoverenja toj vladi podnela je Demokratska partija socijalista, a podržali su je i poslanici Socijaldemokratske partije, SDP, LP, DUA, a za izglasavanje nepoverenja glasali su i poslananici Demokrata, Bošnjačke stranke, Prave i Ujedinjene Crne Gore. Ukupno njih 50.